[1] 本文发刊于《古典与中世纪研究》(第二辑)(彭小瑜主编,高峰枫、吴天岳副主编,2020年12月)
[2] 关于修道士与主教两种角色的冲突,以及在格里高利之前基督教思想家的相关讨论,参见:Henry Chadwick, "Bishops and Monks,” in Studies on Ancient Christianity (Aldershot and Brookfield: Variorum, 2006), pp. 45-61. R. A. Markus, Gregory the Great and His World (Cambridge and New York: Cambridge University Press, 1997), pp. 17-19. R. A. Markus, The End of the Ancient Christianity (New York: Cambridge University Press, 1990), pp. 183-197.
[3] 601年,耶路撒冷新主教艾萨克(Issac)上任,向罗马发来牧首函。格里高利在复函中阐述了他的这一教会观。"...seruata ueritate historiae, quid est aliud quod diluuii tempore humanum genus extra arcam moritur, ad uitam uero in arca seruatur, nisi hoc quod aperte nunc cernimus, quia infideles quosque extra ecclesiam peccati sui unda peremit et fideles suos in fide atque caritate sanctae ecclesiae unitas quasi arcae compago custodit? Quae arca uidelicet de imputribilibus lignis compingitur, quia de animabus fortibus atque in bono suo perseuerantibus aedificatur. Et cum a saeculari uita unusquisque conuertitur, quasi adhuc ligna de montibus succiduntur; cum uero ad sanctae ecclesiae ordinem ad aliorum custodiam deducitur, quasi de excisis atque compositis lignis ad seruandam uitam hominum arca aedificatur. Quae profecto arca cessante diluuio in monte requieuit, quia huius uitae corruptione cessante, cum malorum operum fluctus transierint, in caelesti patria sancta ecclesia uelut in excelso monte requiescit." Reg. 11.28, p. 914. Reg.是《书信录》缩写,所用版本:Dag Norberg, ed., S. Gregorii Magni Registrum Epistularum, Corpus Christianorum: Series Latina (CCSL), vols. 140, 140A, Turnhout: Brepols, 1982. 参阅英译本:The Letters of Gregory the Great, trans. John R. C. Martyn, 3 vols. (Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 2004).
[4]“修士-主教”在本文中主要指修道士出身的主教,也包括修道士出身的司铎。罗马城中有28座冠名教堂,其主管司铎地位特殊,有资格参加教宗主持的地方主教会议。
[5] Theodorus Mommsen, ed., Liber Pontificalis: Pars Prior, Monumenta Germaniae Historica (MGH), Gesta pontificum Romanorum, tom. 1 (Berolini: Apud Weidmannos, 1898), pp. 163-177.
[6] 研究中往往存在一种两分倾向,将格里高利的世界分割为思想与教宗工作两个彼此独立的部分。这个问题,利泽作出过形象的描述:“格里高利对修道的皈依与圣经释读,原则上被视为个人私事,几乎没有光照他的公务。” Conrad Leyser, Authority and Asceticism from Augustine to Gregory the Great (Oxford: Clarendon Press, 2000), p. 141.
[7] Jeffrey Richards, Consul of God: The Life and Times of Gregory the Great (London, Boston and Henley: Routledge & Kegan Paul, 1980), pp. 41-43.
[8] R. A. Markus, Gregory the Great and His World, pp. 1-21. 引自第20页。
[9] Conrad Leyser, “Expertise and Authority in Gregory the Great: The Social Function of Peritia,” in John C. Cavadini, ed. Gregory the Great: A Symposium (Notre Dame and London: University of Notre Dame Press, 1995), p. 40. 利泽的论文发表先于马库斯的专著《大格里高利与他的世界》(1997年)。他于2000年出版的专著《从奥古斯丁到大格里高利的权威与苦修》,延用并发展已有观点,提出格里高利继承并整合了西部教会源自奥古斯丁与加西安的两大传统。为了能够在罗马教会权力角逐中确立自己的权威,格里高利基于修道文化宣传了道德权威,从而将加西安传统中修道对道德的锤炼,带出了修道院,应用于整个教会。Conrad Leyser, Authority and Asceticism from Augustine to Gregory the Great.
[10] Conrad Leyser, “Expertise and Authority in Gregory the Great: The Social Function of Peritia,” p. 40.
[11] R. A. Markus, Gregory the Great and His World, p. 20.
[12] 例如,他对萨罗纳(Salona)主教说:“因此,您的问候让我略微找回点喜悦。我告诉您,我们都知道,我以沉痛的心情接受这个荣誉的负担。但是,因为我无法抗拒神的决定,出于需要,我将心灵唤回到略高兴的状态。也正因此,我恳请尊贵的主教阁下,为我们和托付给我们看牧的基督徒们祷告,令我们在您坚定的支持中,战胜时下的风暴。”。(“Idcirco nos, salutis tuae causa redditi laetiores, nostram conscientiam indicamus, ipsius honoris onera me aegro animo suscepisse. Sed quia diuinis iudiciis non poteram resultare, necessarie mentem meam parti laetiori reuocaui. Pro qua re reuerentiam uestram epistulario sermone deposcimus ut tam nos quam christianus grex, curae nostrae commissus, orationis uestrae solaciis perfruamur, quatenus ea ualeamus praesidii firmitate procellas temporum superare.”) Reg. 1.20, p. 19.
[13] R. A. Markus, Gregory the Great and His World, pp. 13-14. Conrad Leyser, Authority and Asceticism from Augustine to Gregory the Great, p. 14.
[14] Bernard McGinn, The Growth of Mysticism, : Gregory the Great through the 12th Century (New York: A Herder and Herder Book, 1994), p. 50. 马库斯持同样观点。他认为格里高利的目的是要将所有教会中人导向默观。R. A. Markus, Gregory the Great and His World, p. 33.
[15] Mor. 8.10.19, p. 395. Mor.是《约伯道德书》缩写,所用版本:Marcus Adriaen, ed., S. Gregorii Magni Moralia in Iob, CCSL, vols. 143, 143A, 143B, Turnhout: Brepols, 1979-1985.
[16] Mor. 7.2.2, p. 335. 关于格里高利论原罪的讨论,参见:Carole Straw, Gregory the Great: Perfection in Imperfection (Berkeley: University of California Press, 1988), pp. 107-127. George E. Demacopoulos, Gregory the Great: Ascetic, Pastor, and First Man of Rome (Notre Dame: University of Notre Dame Press, 2015), pp. 32-34. R. A. Markus, Gregory the Great and His World, pp. 21-22.
[17] Mor. 19.6.12, p. 964. Mor. 21.2.4, p. 1065. Carole Straw, Gregory the Great: Perfection in Imperfection, pp. 45, 129.
[19] 回复劝勉他安心教宗之位的信件时,格里高利会指出这种勉励并非出自对他真正的爱护。Reg. 1.20, p. 19. Reg. 1.26, pp. 34-35, Reg. 1.31, p. 38. 参见:R. A. Markus, Gregory the Great and His World, p. 13.
[20] Conrad Leyser, “Expertise and Authority in Gregory the Great: The Social Function of Peritia,” p. 40.
[21] “Quo enim ardore, quo studio episcopatus pondera fugere uoluerit scio, et tamen haec eadem episcopatus pondera ne mihi deberent imponi non restitit. Constat ergo quia non me sicut uos diligitis, qui illa me uoluistis onera suscipere quae uobis imponi noluistis. ” Reg. 1.4, p. 4.
[22] HF, X.1, p. 478-482. HF是《历史十书》(常译《法兰克人史》)缩写,使用版本:Gregorii Episcopi Turonensis Historiarum Librei X, tom. 1, pars 1, ed. Bruno Krusch et Wilhelmus Lesvison, MGH, Scriptorves Rerum Merovingicarum (Hannover, 1951).
[23] Reg.1.3, pp. 3-4. Reg. 6.61, p. 435. Reg.14.12, pp. 1082-1083.
[24] “...et cum ipse quoque tuo honore religatus retineri roma conceperis, quid maeroris, quid amaritudinis ego patiar agnosces.” Reg. 1.3, p. 3.
[25] "...qui desiderium meum plenissime scitis et tamen profecisse me creditis. ” Reg. 1.3, p. 3. 文士(Scolasticus)在罗马共和国时期用来指受过修辞学训练的人。它自四世纪时成为某种头衔,是律师或演说家的代称,并且常常用于自称。在格里高利时期,“文士”已俨然成为法律领域的职称。获得它,不仅要经过修辞学的训练,还需四年的法学训练。但是,“文士”并不活跃于法庭,也并非职业名称。他们常常出任高官的法律顾问。格里高利在书信推测保罗肯定会随着前任执政官利奥到任罗马,可以推断保罗是利奥的幕僚。Alexander P. Kazhdan, The Oxford Dictionary of Byzantium, vol. 3 (Oxford: Oxford University Press, 1991), p. 1852. A. H. M. Jones, The Later Roman Empire 284-602 (Oxford: Basil Blackwell, 1964), p. 999. T. S. Brown, Gentlemen and Officers: Imperial Administration and Aristocratic Power in Byzantine Italy, A.D. 554-800 (Rome: British School at Rome, 1984) p. 80.
[26] “Summus enim mihi prouectus fuerat, si potuisset impleri quod uolui, si uoluntatem meam, quam dudum cognitam habetis, perficere optatae quietis perceptione ualuissem.” Reg. 1.3, p. 3.
[27] Mor. 10.23.41, p. 566.
[28] "... nequaquam se mens ad caelestia erigit, quia pondus hanc terrenae sollicitudinis in profundum mersit..." Mor. 10.29, p. 558. 在对于尘世俗务上,格里高利上任教宗之前《约伯道德书》与上任之后《厄则克耳布道辞》之间呈现出一定的矛盾。后者显示,当上教宗之后的格里高利对尘世的事务有更多地接纳。
[29] 纳尔塞斯与皇家关系密切,曾跟格里高利分享个人黙观的收获。格里高利与纳尔塞斯交情深厚,曾委托御医狄奥多西加(Theodorus)以照拂。Reg. 5.46, pp. 338-340.
[30] “Penso enim, ab alto quietis meae culmine corruens, ad quam deiectum exterioris prouectus culmen ascendi. Et pro culpis meis in occupationis exsilium a facie Dominantis missus quasi destructae Iudaeae uocibus cum propheta dico: qui consolabatur me longe recessit a me.... Ego enim, bone uir, quasi filios perdidi, quia per terrenas curas recta opera amisi. ” Reg. 1.6, pp.7-8.
[31] R. A. Markus, Gregory the Great and His World, p. 13.
[32] 这是教宗所有书信中最亲切感人的一封,仅669个词,却大量引用圣经,并且文辞活泼生动。从文法上看,用了五组并列结构,三处双关,三处首语重复,和数个对仗。书信的英译者马尔丁称此信的风格“幽默而充满情感”。John R.C. Martyn, The Letters of Gregory the Great, vol. 1, p.124.
[34] 该信写于601年,长达2821个字词。Reg.11.27, pp. 902-913.
[36] “...in qua sub colore episcopatus ad saeculum sum reductus, in qua tantis terrae curis inseruio, quantis me in uita laica nequaquam deseruisse reminiscor. Alta enim quietis meae gaudia perdidi et intus corruens ascendisse exterius uideor. Vnde me a conditoris mei facie longe expulsum deploro. Conabar namque cotidie extra mundum, extra carnem fieri, cuncta fantasmata corporum ab oculis mentis abigere et superna gaudia incorporaliter uidere, et non solis uocibus, sed medullis cordis ad Dei speciem anhelans dicebam: Tibi dixit cor meum, quaesiui uultum tuum, uultum tuum Domine requiram. ” Reg.1.5, p. 5. 格里高利修改了《圣咏集》(27:8)的文字,原文是:"Tibi dixit cor meum quaesivit vultus meus faciem tuam, Domine et requiram." (“论及你,我心中时常在想:‘你应当寻求他的仪容。’ 上主,我在寻求你的仪容。”) »p. "an
[37] “Redire post causas ad cor desidero, sed uanis ab eo cogitationum tumultibus exclusus redire non possum.” Reg. 1.5, p. 6.
[38] 阿纳斯大修有很高的神学造诣。他曾在561至571年间任安条克牧首,因反对不朽幻象论(Aphthartodocetae),被罢免并驱逐出教区。阿纳斯大修与格里高利相互欣赏。格里高利形容读阿纳斯大修的书信,有如沐春风之感。阿纳斯大修被驱逐期间,格里高利依旧待之以牧首之礼,并积极游说皇帝,在他恢复牧首之职的过程中起到重要作用。阿纳斯大修将格里高利的《牧灵规章》翻译成希腊语。Reg. 1.7, p. 9. Reg. 1.24-25, pp. 22-34. Reg. 1.27, p. 35. Reg. 12.6, p. 976. Evagrius Scholasticus, The Ecclesiastical History, IV. 39, trans. Michael Whitby (Liverpool: Liverpoole Univerisity Press, 2000), pp. 250-251, 327.
[39] “Sed durum ualde fuit quod secutum est, quia amor uester terrena me portare onera praecepit, et quem prius spiritaliter diligebatis, post, ut aestimo, temporaliter amantes, usque ad terram me superposito onere depressistis, ita ut mentis rectitudinem funditus perdens contemplationis que aciem amittens, non per prophetiae spiritum sed per experimentum dicam: incuruatus sum et humiliatus sum usque quaque.” Reg. 1.7, p. 9. 其中所引的《圣咏集》37:9,版本为Vetus Latina Hispana。
[40] 格里高利不曾明确界定“皈依”的概念,《约伯道德书》全书阐释了何为皈依。其中,较为概括性的是:“...念及自己的每一宗罪,他想要挣脱一切世间的桎梏,沿着皈依的康庄大道,走上天主之路;将沉重的凡尘俗念的负累抛下,在自由服役中套上上主的轻盈之轭。”( "... cum sua unusquisque peccata considerans, curarum saecularium uult compedes rumpere, et uiam Dei per spatium securae conuersationis ambulare; desideriorum temporalium graue onus abicere, et leue iugum Domini libera seruitute portare.") Mor. 24.11.25, p. 1205.
[41] Mor. “Ad Leandrvm,” pp. 1-2.
[42] Edward Gibbon, The History of the Decline and Fall of the Roman Empire, vol. 8, p. 26. Online Library of Liberty: http://oll.libertyfund.org/title/1376, accessed Feb. 3, 2020. 使用版本:Edward Gibbon, The History of the Decline and Fall of the Roman Empire, ed. J.B. Bury with an introduction by W.E.H. Lecky, vol. 8 (New York: Fred de Fau and Co., 1906).
[43] F. Homes Duddon, Gregory the Great: His Place in History and Thought, vol. 1 (London: Longmans, Green, and Co., 1905), pp.104-6.
[44] 格里高利在《对话录》中记录了一个斐理克斯的神迹,并说明这位教宗是他的祖辈:“Huic per uisionem Felix atauus meus, huius romanae ecclesiae antistes…” Grégoire le Grand, Dialogues, intro., texte critique et notes par Adalbert de Vogüe, trad. par Paul Antin, Sources Chrétiennes, vol. 265 (Paris: Les Éditions du Cerf, 1979-1980), p. 69.
[45] R. A. Markus, Gregory the Great and His World, pp. 8, 10; Carole Straw, Gregory the Great, p. 8; J. R. Martindale, The Prosopography of the Later Roman Empire, vol. 3A (Cambridge: Cambridge University Press), p. 23.
[46] Gelasius I, “Epistola 9,” Epistolae et decreta, in J.P. Migne, ed., Patrologiae Latina (下称PL), tomus 59 (Paris: Imprimerie Catholique), p. 49. The Letters of Gelasius (492-496): Pastor and Micro-Manager of the Church of Rome, trans. Bronwen Neil and Pauline Allen (Turnhout: Brepols, 2014), pp. 146-147.
[47] John Moorhead, "On Becoming Pope in Late Antiquity,” Journal of Religious History, vol. 30 (2006), p. 292.
[48] 都尔的主教格雷戈里,根据执事口述,在《历史十书》里记载了一个在罗马百姓中传播甚广的故事:格里高利被选为教宗之后,向皇帝递交了一封书信,试图推却职务。这封信被罗马城总长日耳曼努斯截获,代之以他伪造的信件,才有后来皇帝顺利批复格里高利的任命。通常认为,伪造书信一事应该只是传言,并不可信。HF, X.1, p. 478.
[49] “Sed quia eclesia Dei absque rectorem esse non poterat, Gregorium diaconem plebs omnis elegit. Hic enim de senatoribus primis, ab adulescentia devotus Deo, in rebus propriis sex in Sicilia monasteria congregavit, septimum infra urbis Romae muros instituit; quibus tantum delegans terrarum copiam, quantum ad victum cotidianum praebendum sufficeret, reliqua vindedit cum omni praesidio domus ac pauperibus erogavit; et qui ante syrico contextu ac gemmis micantibus solitus erat per urbem procedere trabeatus, nunc vili contectus vestitu, ad altaris dominici ministerium consecratur septimusque levita ad adiutorium papae adsciscitur. Tantaque ei abstinentia in cibis, vigilantia in orationibus, strinuitas in ieiuniis erat, ut, infirmato sthomaco, vix consistere possit. Litteris grammaticis, dialecticisque ac rethoricis ita est institutus, ut nulli in Urbe ipsa putaretur esse secundus; …” HF, X.1, pp. 477-8. 参阅汉译:都尔教会主教格雷戈里:《法兰克人史》,寿纪瑜和戚国淦译,商务印书馆,2012年,第514-518页。
[50] “...omne in tuis auribus, quod mihi de me displicebat, exposui, quoniam diu longe que conuersionis gratiam distuli et postquam caelesti sum desiderio afflatus, saeculari habitu contegi melius putaui. Aperiebatur enim mihi iam de aeternitatis amore quid quaererem, sed inolita me consuetudo deuinxerat, ne exteriorem cultum mutarem. Cum que adhuc me cogeret animus praesenti mundo quasi specie tenus deseruire, coeperunt multa contra me ex eiusdem mundi cura succrescere, ut in eo iam non specie, sed, quod est grauius, mente retinerer. Quae tandem cuncta sollicite fugiens, portum monasterii petii et relictis quae mundi sunt, ut frustra tunc credidi, ex huius uitae naufragio nudus euasi. ” Mor. “Ad Leandrvm,” p.1
[51] Theodorus Mommsen, ed., Liber Pontificalis, LXVI, p. 161. An anonymous monk of Whitby, The Earliest Life of Gregory the Great, 1, ed. and trans. Bertram Colgrave (Lawrence: The University of Kansas Press, 1968), p. 72.
[52] Raymond Étaix, ed., Homiliae in Evangelia, 38.15, CCSL, vol. 141 (Turhout: Brepols, 1999), p. 374. Johnnes Diaconus, Sancti Gregorii Magni Vita, 4.83, PL, tomus 75, pp. 239-240. 她们都为家族敬献天主的童贞女(Sacrae virgines)。关于“敬献天主”(sacer)的讨论,见:Kim Bowes, Private Worship, Public Values, and Religious Change in Late Antiquity (New York: Cambridge University Press, 2008), pp. 18-27.
[53] 马库斯认为,格里高利做事认真,罗马城总长的工作让他焦虑,焦虑令他尤为担忧让本该洁净的内心受到沾染。斯爵同样将出家归因于焦虑,与马库斯不同的是,斯爵提出,格里高利出任城市总长之时曾以为可以兼顾在外履行公民义务和在内响应天主的召唤,但后来发现难以两全,于是他进入了修道院,以求修复因失败而破败的“船骸”。R. A. Markus, Gregory the Great and His World, pp. 9-10. Carole Straw, Gregory the Great (Andershot and Brookfield: Variorum and Ashgate, 1996), p. 4.
[54] Claude Dagens, Saint Grégoire le Grand: Culture et éxperience chrétiennes (Paris: Édudes Augustiniennes, 1977).
[55] Carole Straw, Gregory the Great: Perfection in Imperfection.
[56] George E. Demacopoulos, Gregory the Great. 引自第28和78页。
[57] Mor. 27.24.44-45, pp. 1363-1366.
[58] 不同的是,布道的圣人以灵修为主,默观为辅;而修士-主教,无法专注于灵修,因而必须由修道有成者,即走出修道院的“圣人”担当。
[59] 最早的先例,当数维吉里(Vigilius, 537-555在位)。约翰二世(533-535在位)任命维吉里为执事,并曾定立他为自己的接班人。这一决定遭到罗马教会内部的反对,被迫撤销。接任约翰二世的是阿格丕一世。阿格丕也将维吉里派往君士坦丁堡。阿格丕去世,罗马人选出了新教宗西尔维(Silverius, 536-537在位)。维吉里从君士坦丁堡赶回来,凭皇帝的书信,在贝利撒留(Belisalius, 505-565年)的帮助下登上了教宗之位。在格里高利之前的例子还有佩拉吉一世(Pelagius I, 556-561年在位),格里高利之后的两位继任教宗萨比尼昂(Sabinianus,604-606年在位)和卜尼法斯(Bonifatius,607年在位)都曾担任罗马教会驻君士坦丁堡使节。格里高利的前任佩拉吉二世未曾驻守君士坦丁堡,实属特例,因为佩拉吉二世的前任教宗本笃一世((Benedictus I, 574-578年在位)去世的时候,伦巴第人入侵,切断了罗马与拉文纳,也即罗马与君士坦丁堡的联系。参见:Andrew Ekonomou, Byzantine Rome and Greek Popes: Eastern Influences on Rome and the Papacy from Gregory the Great and Zacharias, A.D. 500-752 (Lanham, Boulder: Lexington Books, 2007).p. 30, note 97. John Moorhead, "On Becoming Pope in Late Antiquity,” pp. 279-293.
[60] 作为教宗使节,格里高利承担沟通君士坦丁堡宫廷与罗马教廷的职责。他深得皇室成员的认可,与不少皇室成员熟稔,其中包括时任皇帝提比略二世(Tiberius II, 578-582年在位 )的女儿,即继任皇帝毛瑞斯(Maurice, 582-602年在位)的皇后康斯坦提娜(Constantina),毛瑞斯的姐妹迪奥克提斯塔(Theoctista),亲眷迪奥克提斯图斯(Theoctistus)。结交的宫廷廷丞里与将领,包括纳尔塞斯(Narses),御医狄奥多西(Theodorus),禁卫军统领菲利普(Phillippicus,comites scubitorum)和帝国征讨阿尔瓦人的两大主帅之一普利斯库斯(Priscus),曾任君士坦丁堡城总长的阿里斯托布鲁斯(Aristobulus)和大法官约翰(Johannus, quaestor)等。此外,格里高利还与同在君士坦丁堡的其他地方教会精英人士建立了友谊,包括后来接任君士坦丁堡牧首的西利亚库斯(Cyriacus, 595-606年在位);当时的米兰教会执事,后出任米兰主教的康斯坦丢(Constantius, 593-600年在位);前任安条克牧首,后得复职的阿纳斯大修一世(Anastasius I, 561-571, 593-599年在位);西班牙塞维利亚主教雷昂达等。参见:R. A. Markus, Gregory the Great and His World, p. 11-12. John R.C. Martyn, The Letters of Gregory the Great, pp. 7-11, 152, 269. Matthew Dal Santo, "Gregory the Great, the Empire and the Emperor," in A Companion to Gregory the Great ed. Bronwen Neil and Matthew Dal Santo (Leiden and Boston: Brill, 2013), pp. 59-65.
[61] 《历史十书》记载:“他竭尽全力地想要逃离这个高位,唯恐身居尊位的浮华,会令重回尘世的他再次被那曾经弃置的一切吞噬。”( “…hoc apicem adtentius fugire temptans, ne, quod prius abicerat, rursum ei in saeculo de adepto honore iactantia quaedam subriperit.”)HF, X.1, p. 478.
[62] 关于格里高利生活时期,即六世纪下半叶到七世纪初的罗马城与意大利,参考文献有:T. S. Brown, Gentlemen and Officers. Bryan Ward-Perkins, From Classical Antiquity to the Middle Ages: Urban Public Building in Northern and Central Italy, AD 300-800 (Oxford: Oxford University Press, 1984). John Moorhead, "The Byzantines in the West in the Sixth Century,” and "Ostrogothic Italy and the Lombard Invasions,” and Andew Louth, “The Byzantine Empire in the Seventh Century,” in The New Cambridge Medieval History, vol. 1, c.500-c.700, ed. Paul Fouracre (Cambridge: Cambridge University Press, 2005), pp. 118-161, 291-316. Peter Llewellyn, Rome in the Dark Ages (London: Faber and Faber, 1970). Chris Wickham, Chris Wickham, Early Medieval Italy: Central Power and Local Society 400-1000 (Ann Arbor: The University of Michigan Press, 1989).
[63] T. S. Brown, Gentlemen and Officers, p. 6.
[64] 时任教宗佩拉吉二世向作为使节驻守君士坦丁堡的格里高利紧急发函,请他游说帝国派兵将增援,陈述伦巴第人给罗马城民“带来的灾难和痛苦,无以言表。” Paul Ewald and Ludwig Hartmann, eds., Gregorii I papae Registrum epistularum, in Monumenta Germaniae Historica, Epistulae, App. 2, tom. II (Berolini: Apud Weidmannos, 1899), pp. 440-441.
[65] R. A. Markus, "Gregory the Great’s Europe,” in From Augustine to Gregory the Great: History and Christianity in Late Antiquity, XV (Aldershot and Brookfield: Variorum, 1983), p. 21.
[66] 几乎所有研究格里高利的学者都注意到了这一点。关于格里高利的末世论,主要的著述有:Claude Dagens, “La fin des temps et l’église selon saint Grégoire le Grand,” Recherches de science religieuse, vol. 58 (1970): 273-288. Robert E. McNally, “Gregory the Great (590-604) and His Declining World,” Archivum Historiae Pontificiae, vol. 16 (1978): 7-26. R. A. Markus, Gregory the Great and His World, pp. 51-67. Kevin L. Hester, Eschatology and Pain in St. Gregory the Great: The Christological Synthesis of Gregory's 'Morals on the Book of Job' (Eugene and Oregon: Wipf & Stock, 2007). Jane Baun, “Gregory’s Eschatology,” in A Companion to Gregory the Great, ed. Bronwen Neil and Matthew Dal Santo, pp. 157-176.
[67] Brian E. Daley, The Hope of The Early Church: A Handbook of Patristic Eschatology (Cambridge, New York & Melbourne: Cambridge University Press, 1993), p. 214.
[68] Raymond Étaix, ed., Sancti Gregorii Magni Homiliae in Evangelia.
[69] Conrad Leyser, Authority and Asceticism from Augustine to Gregory the Great, pp. 131-187.
[70] Conrad Leyser, “Expertise and Authority in Gregory the Great: The Social Function of Peritia,” pp. 54-56.
[71] 尽管古代晚期研究显示,罗马教会曾长期受到地方家族势力的左右,但是现有史料仍然不足以绘制格里高利时期罗马教会与罗马城内的权力谱系。
[72] 《列王纪卷一释义》曾被当作格里高利一世作品,1998年,《基督教文献》系列中《列王纪卷一释义》的编译德沃盖(Adalber de Vogüé)从《维诺萨编年志》(Chronicle of Venosa)中找到证据,论证了它的作者是12世纪卡瓦地区的修道士彼得。参见: Adalber de Vogüé,“L’auteur du Commentaire des Rois attribué À Saint Grégoire : Un Moine de Cava ?" Revue Bénédictine vol. 106 (1998), pp. 319-331; "Fragments de La Vieille Version Latine Du Livre de Tobie,” Revue Bénédictine, vol. 108 (1998), pp. 58-60.
[73] Mor. 16.22.30, pp. 815-816. Mor. 24.8.16, p. 1199.
[74] "... ex grauitate vitae semper debet ostendere quantam in pectore rationem portet. Reg. 1.24, p. 23
[75] Reg. 12.1, pp. 967-968.
[76] "...cum pastoris vita esse discipulis semper debeat in exemplo, plerumque clerici, qualis in secreto sit vita sui pontificia, nesciunt, quam tamen, ut dictum est, saeculares pueri sciunt. De qua re praesenti decreto constituo, ut quidam ex clericis uel etiam ex monachis electi ministerio cubibuli pontificalis obsequantur, ut is qui in loco est regiminis testes tales habeat talesque viri eius in secreto conersationem videant, qui ex visione sedula exemplum profectus sumant." Paul Ewald and Ludwig Hartmann, eds., Gregorii I papae Registrum epistularum, in Monumenta Germaniae Historica, Epistulae, 5.57a, tom. I (Berolini: Apud Weidmannos, 1891), p. 363.
[77] Conrad Leyser, Authority and Asceticism from Augustine to Gregory the Great, pp. 139-140. 然而,马库斯基本否定了格里高利自己整理归档的可能。R. A. Markus, Gregory the Great and His World, p. 15.
[78] Grégoire le Grand, Règle Pastorale (下称RP), ed., Bruno Judic and Floribert Rommel, trans. Charles Morel, SC 381, 382 (Paris: Editions du Cerf, 1992). St. Gregory the Great, The Book of Pastoral Rule, trans. George E. Demacopoulos (New York: St. Vladimir's Seminary Press, 2007).
[79] 马库斯和斯爵谈论《牧灵规章》成书时间与缘由时,均未将第三章视为独立成稿的章节。马库斯认为,此书在格里高利担任教宗之后书写,并与同期部分书信的用语有雷同。斯爵认为,这本小册子是为回应拉文纳主教批评格里高利试图逃离岗位而作,成书时间为590年9月至591年2月,R. A. Markus, Gregory the Great and His World, p. 15. Carole Straw, Gregory the Great, pp. 44-45.
[80] 这部分内容与《牧首函》有部分重合,且均在591年2月发出,理当是同一时期所作。
[81] “AD CVLMEN QVISQVE REGIMINIS QVALITER VENIAT”, RP, p. 128.
[82] 格里高利未予具体说明,通常认为指时任拉文纳主教。
[83] Reg. 1.5, pp. 5-7.《历史十书》也记载了这个故事。HF, X.1, pp. 477-8.
[84] RP Epist. Praef., p. 124.
[85] "Ab imperitis ergo pastorale magisterium qua temeritate suscipitur, quando ars est artium regimen animarum." RP 1.1, p. 128.
[87] "Nam plerumque aduersitatis magisterio sub disciplina cor premitur, quod si ad regiminis culmen eruperit, in elationem protimus usu gloriae permutatur. " RP 1.3, p. 138.
[88] "Nam sunt nonnulli, qui eximia uirtutum dona percipient, et pro excitatione ceterorum magnis muneribus exaltantur, qui susceptum curae pastoralis officum ministrare digne tanto magis nequeunt, quanto ad humilitatis magisterium ex sola elation peruenerunt, …" RP 1.1, p. 130.
[89] RP 1.3, pp. 136-138.
[91] RP 1.2, p. 132-134. 格里高利的“知行”标准纳入了能起观、可代祷。在他的教会观念中,主教需要履行代祷职能。“业已实践并体验祷告,从中学会了如何从上主处获得他的所求。上主对他以音声相回应,仿佛是说:‘你若哀求,他必答说:‘我在这里!’’(《依撒意亚》58:9)” ("Qui orationis usu et experimento iam didicit, quod obtinere a Domino quae poposcerit, possit, cui per effectus uocem iam quasi specialiter dicitur: Adhuc loquente te, dicam: Ecce adsum.") RP 1.10, p. 162.
[92] "…quia et ista saepe per tumorem cor inquinant, et illa per dolorem purgant. " RP 1.3, p. 138.
[95] "Sed diuinis dispositionibus subditus, atque a uitio obstinationis alienus, cum sibi regiminis culmen imperator, si iam donis praeuentus est, quibus et aliis prosit, et ex corde debet fuere, et inuitus obedire. " RP 1.6, p. 150.
[96] "…in quantum homo discutere et inuestigare iudicia superna non sufficit, in tantum sub ea debet ceruicem cordis inflectere ... " Reg. 1.31, p. 38.
[97] 在当时的教会,得到升迁之时,要象征性地拒绝职务,几乎是种惯例。著名的教会人物,如安布鲁斯(Aurelius Ambrosius,约340-397年)、奥古斯丁(Aurelius Augustinus,354-430年)、纳西昂的格里高利(Gregory of Nazianzus,约329-390年)都在被委任主教时尝试拒绝或甚至逃跑。Conrad Leyser, “Expertise and Authority in Gregory the Great: The Social Function of Peritia,” p. 40.
[98] 德玛考普鲁斯将格里高利定位为一名积极入世的默观者。这主要是因为在讨论教宗的事务性工作时,他过度依仗理查斯的研究成果,而后者提供的是一个相当世俗化的视角。德玛考普鲁斯发现他的研究所呈现的格里高利对世俗事务的过于热衷,与教宗自身作品中强烈的末世观有着明显冲突,无法解释“一个不断警告末世正在到来的人,却同时看起来不仅想方设法地维护罗马,并且为罗马的未来筹谋。”为解决这个“明显的冲突”,德玛考普鲁斯选择拒绝接受格里高利的末世论,仅仅视之为布道手段。George E. Demacopoulos, Gregory the Great, pp. 92-93.
[99] 希波主教奥古斯丁也认为,主教生活容易令人傲慢,自己在担任主教之后,原本性格中一些老毛病,如“野心勃勃、好听溢美之词、好主宰他人、敏感易受伤害”等纷纷卷土重来。奥古斯丁因而感慨,主教与司铎身在权位,“想坚守最善的生活,要令灵魂平和宁静,实在困难得多。” De mor. Eccl. Cath. (I), xxxii, 69. 引自Peter Brown, Augustine of Hippo: A Biography (Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 2000), p. 200.